سادات رضوی
سادات رَضَوی به سادات منسوب به امام رضا(ع) گفته می‌شود. این شاخه از سادات پس از مهاجرت موسی مبرقع به قم به این شهر وارد شدند و از این شهر به شهرهای مشهد و همدان نیز عزیمت کردند. آنها در مشهد به موقعیت‌های بزرگ اجتماعی دست یافته و از آنجا به نقاط دیگر پراکنده شدند.
اوج اعتلای سادات رضوی، در دوره صفویه بوده است. منصب صدر مهم‌ترین پست حکومتی صفویه، در اختیار سادات رضوی بود. تولیت شرعی آستان قدس رضوی و حضرت عبدالعظیم نیز بر عهده ایشان بوده است.
جد سادات رضوی
از آنجا که امام رضا(ع) به جز امام جواد(ع) فرزندی دیگری نداشته و نسل امام جواد(ع) نیز از امام هادی(ع) و موسی مبرقع، فرزندان امام جواد(ع)، بجای مانده، می‌توان امام جواد را اولین جد مشترک تمام سادات رضوی دانست.
نسل امام هادی(ع)
شاخه‌ای از سادات رضوی از نسل امام هادی(ع) هستند. امام هادی(ع) فرزندی به نام جعفر داشت. وی به دلیل کثرت اولاد به جعفر کرین معروف بود. وی ۱۸ فرزند پسر داشته که نسلش از ۱۵تن از آنان باقی ماند، آنان عبارتند از:
- ابوالحسن علی الاشقر بزرگ نقبا در بغداد
- ابوالحسن یحیی صوفی، از حجاز به بغداد آمد.
- ابوالقاسم طاهر که نسلش در بغداد بودند.
- اسماعیل که نسلش در بغداد، واسط و فارس پراکنده شدند.
- ادریس که اولادش بیشتر از برادرانش بوده و در مدینه می‌زیسته است.
- ابوالحسن هارون
- ابوالحسین محسن
- موسی
- ابوجعفر محمد
- عباس نسابه در نیشابور می‌زیسته است.
- عبیدالله در بغداد می‌زیسته است.
- ابراهیم
- ابومحمد حسن
- احمد
- اسحاق
بعضی از سادات رضوی از نسل سید محمد فرزند امام هادی(ع) مدفون در حوالی سامرا هستند. اینان نسبت به فرزندان جعفر بسیار اندکند.
نسل موسی مبرقع
بیشتر سادات رضوی ایران از نسل موسی مبرقع مدفون در قم هستند. نسل موسی مبرقع از چهار فرزندش به نام‌های احمد، محمد، عبدالله و عبیدالله باقی ماند. سادات رضوی از نسل موسی مبرقع بیشتر در قم، همدان و مشهد ساکن هستند.
قم
سابقه سادات رضوی قم به سکونت موسی مبرقع به قم برمی‌گردد، طبق شهادت تاریخ قم موسی بن محمد یعنی همان موسی مبرقع از کوفه به قم رفت. وی در سال ۲۵۶به قم رفت و از آنجا که پیوسته نقاب بر صورت داشت وی را مبرقع گویند. پس از آن فرزندان و اقوام وی از سادات رضوی به قم رفتند و قم مامن سادات رضوی شد.
مشهد
سادات رضوی از قم به دیگر نقاط از جمله مشهد عزیمت کردند، اولین شخص از سادات رضوی مشهد میر شمس الدین محمد نام داشته که در زمان شاهرخ تیموری (۸۰۷ تا ۸۵۰ ه) از قم به مشهد رفته است. نسب وی با ۱۹ واسطه به امام رضا(ع) می‌رسد.
زمانی که میر شمس الدین از قم به مشهد رفت، فرد متشخصی بود و مدتی هم ظاهرا حکومت ولایت تبریز بدو مفوض شد. وی پس از حضور در مشهد تولیت آستان قدس رضوی که تا آن زمان درست سادات موسوی بود بر عهده می‌گیرد.
وی موقوفات زیادی برای سادات رضوی نسل خود احداث نمود. این موقوفات تا هم اکنون موجود می‌باشند.
درباره این سادات کتاب مستقلی به نام سادات رضوی در مشهد از آغاز تا پایان قاجاریه نوشته شده است.
عهد صفویه
اعتقاد پادشاهان صفوی به استفاده از علماء مذهبی و یا سادات، این گروه را به عنوان نمایندگان حکومت در مشهد مطرح نمود و در یک دوره آن چنان نفوذی در مشهد و حتی ایران به دست آوردند که نظیر آن بعد‌ها تکرار نگردید.
منصب صدر مهم‌ترین پست حکومتی سادات رضوی در دوره صفویه بود. میرزا ابوطالب رضوی فرزند محمد باقر رضوی توانست به مدت ۲۱ سال این منصب را در اختیار داشته باشد که با توجه به شرح وظائف صدر خاصه قدرت زیادی در نظارت بر موقوفات و... دارا بود.
طولانی بودن مدت صدارت وی نیز دال بر جایگاه محکم در دربار صفویه بوده و تا هنگام مرگ در سال ۱۰۹۹ آن را در اختیار داشت.
علاوه بر آن در کنار این منصب رسمی آنان همواره مورد اعتماد شاهان صفوی بوده و طرف مشورت آنها در امور مختلف قرار می‌گرفته‌اند.
آنان منصب تولیت شرعی حضرت عبدالعظیم را نیز بر عهده داشتند.
آستان قدس و سادات رضوی
دوره صفویه، زمان شکل گیری و گسترش تشکیلات اداری آستان قدس رضوی بوده است همزمان با به حکومت رسیدن شاه عباس و توجه وی به امر وقف، موقوفات زیادی وقف آستانه شد سادات رضوی در این دوره مشاغلی مانند تولی، نظارت، سرکشیک، خادم‌باشی و نیز مشاغلی مانند خادمی، فراشی و... را در آستانه به عهده داشتند
خاندان‌ها
ناظریان: از نسل امیر محمد رضوی این سادات به دو شاخه تقسیم می‌شوند:
- تحویل‌داران
- مدرسان
سرکشیکان: از نسل میر شمس الدین. اینان نیز در دو سده اخیر به دو شاخه تقسیم شده‌اند:
- خادم‌باشیان
- زیارت‌نامه خوان
همدان
سادات رضوی همدان از قدیمی‌ترین خانواده‌های سادات رضوی محسوب می‌شوند.
سادات کبابیان
این سادات از نسل محسن بن محمد بن علی بن محمد بن حسین بن فادشاه (پادشاه) بن ابوالقاسم بن امیره بن ابوالفضل بن بندار بن عیسی بن محمد بن احمد بن موسی بن ابی عبدالله احمد نقیب بن محمد الاعرج بن احمد بن موسی مبرقع بن امام محمد تقی بن علی بن موسی‌الرضا هستند که به دلیل سکونت در محله کبابیان این شهر، به سادات کبابیان شهرت یافته‌اند.
در دوسده اخیر، شاخه‌هایی از خاندان‌های سادات رضوی امام جمعه، شریعتمدار، ساجدی، مبرقع، در این شهر پدید آمد.
سادات حکیمخانه
سر دودمان این سادات محمد جواد رضوی است، از این دودمان در دو سده اخیر، خاندان‌های مجتهد و قاضی در این شهر پدید آمد.
دیگرشهرها
سادات رضوی در بسیاری از شهرهای ایران بلکه دیگر کشور‌ها پراکنده شده‌اند. در شهرهای تهران، شیراز، کرمان، یزد، کاشان و کشمیر شاخه‌های کوچکی از سادت رضوی وجود دارند.
منابع مطالعاتی
- شجره طیبه در انساب سلسله سادات علویه رضویه، میرزا محمد باقر بن اسماعیل رضوی، مصحح سید محمد تقی مدرس رضوی، ویرایش و بازنگری مهدی سیدی، مشهد، اهنگ قلم، ۱۳۸۴.
کتاب مذکور در سال ۱۳۳۴- ۱۳۳۳ق (۱۲۹۴- ۱۲۹۳ش) تالیف شده و اصل آن با خط نسخ مؤلف با شماره ۱۱۸۱۱در گنجینه کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌گردد. در سال ۱۳۵۲ش سید محمد تقی مدرس رضوی فرزند مؤلف، کتاب را با توضیحات و اضافاتی به چاپ رساند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۲۸ق، ص۴۶۴.
- ↑ رجایی، المعقبون، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۲.
- ↑ کمونه الحسینی، منیه الراغبین، ۱۳۹۲ق، ص۱۴۹.
- ↑ رجایی، المعقبون، ۱۳۸۵ش، ج ۲ ص۳۳.
- ↑ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۲۱۵.
- ↑ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۲۱۶.
- ↑ حسن بن علی حرانی، تحف العقول، ۱۴۱۶ق، ص۴۷۶؛ عطاردی، عزیز الله، مسند الامام الجواد، ص۸۴و۸۵.
- ↑ شجره طیبه، صص ۶۳-۶۲
- ↑ مجالس المؤمنین، به نقل از شجره طیبه، ص۶۳.
- ↑ سفرنامۀ ابن بطوطه، ج ۱، ص۴۴۱؛ خوافی، ج ۳، صص ۱۵۳، ۱۷ و ۲۶۰
- ↑ شجرۀ طیبه، صص ۶۴ و ۱۰۳
- ↑ سادات رضوی مشهد، ص۱-۵۵۰
- ↑ حسینی خاتون آبادی، ۱۳۵۲
- ↑ میرزا رفیعا، ۱۳۸۵
- ↑ فلور، ۱۳۸۱
- ↑ حسینی خاتون آبادی، ص۵۳۶
- ↑ حسن آبادی، ۱۳۸۲
- ↑ حسن آبادی، ۱۳۸۷
- ↑ حسن آبادی، ۱۳۸۵
- ↑ خاتون‌آبادی، ص۵۲۹؛ شوشتری، ج۱، ص۵۱۸؛ مدرس رضوی، صص۹۸-۹۹
- ↑ دایرةالمعارف تشیع، ج ۹، ص۸
- ↑ دایره المعارف تشیع، ج۸، ص۸
- ↑ دایره المعارف تشیع، ج۹، ص۸
منابع
- ابن بطوطه، سفرنامه، ترجمۀ دکتر محمد علی موحد، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۱.
- الحرانی، محمد حسن بن علی بن حسین، تحف العقول عن آل الرسول، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
- حسن آبادی، ابوالفضل، سیدجلال قیامی‌میرحسینی، سادات رضوی در مشهد از آغاز تا پایان قاجاریه، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۸۸.
- خاتون‌آبادی، عبدالحسین، وقایع‌السنین‌والاعوام، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
- خوافی، فصیح احمد، مجمل فصیحی، تصحیح محمود فرخ، مشهد، باستان.
- رضوی (مدرس اول) میرزا محمد باقر، شجرۀ طیبه، به سعی و اهتمام سید محمد تقی مدرس رضوی، بیجا، ۱۳۵۲ شمسی، صص ۶۳-۶۲.
- رجایی، سید مهدی، المعقبون من آل ابی طالب، قم، موسسه عاشورا، ۱۳۸۵ش.
- سیدجوادی احمد صدر، کامران فانی، بهاءالدین خرمشاهی، دایره المعارف تشیع، نشر شهیدسعیدمحبی، تهران، ۱۳۸۱.
- کمونه الحسینی، عبدالرزاق، منیة الراغبین فی طبقات النسابین، نجف، مطبعة النعمان، ۱۳۹۲ق.
- شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، چاپ سنگی، ۱۲۹۹.
- عطاردی، عزیز الله، مسند الامام الجواد، قم، الموتمر العالمی للامام الرضا، ۱۴۱۰ق.
- فلور، ویلم (۱۳۸۱). نظام قضایی عصر صفویه. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
- قمی، حسن بن محمد بن حسن (نوشته در ۳۷۸)، تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی بن حسن عبد الملک قمی (در ۸۰۵)، تحقیق سید جلال الدین تهرانی، تهران، توس، ۱۳۶۱ش.
- مدرس رضوی، محمد باقر، شجره طیبه در انساب سلسله سادات علویه رضویه، تصحیح محمدتقی رضوی، ویرایش مهدی سیدی، مشهد، آهنگ قلم، ۱۳۸۴ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم: سعید بن جبیر، ۱۴۲۸ق.
- میرزا رفیعا، محمد رفیع بن حسن (۱۳۸۵). دستورالملک. به کوشش محمد اسماعیل مارچینکوفسکی. تهران، وزارت امورخارجه.